Studentenprotesten in Indonesië: ‘De strijd voor onze toekomst kan niet wachten’

Politiegeweld

‘Er werd op me geschopt en voor ik het wist, proefde ik bloed in mijn mond.’ Demi* is redacteur van de Indonesian Student Press Organization (PPMI) en student communicatiewetenschappen. Op 27 maart werd hij, ondanks dat hij en zijn team onmiddellijk hun officiële perskaart toonden, hardhandig opgepakt. 

‘Achter de deuren van het Huis van Afgevaardigden sloegen soldaten mij en mijn medestudenten in elkaar. Daarna werden we op een voertuig naar een politiebureau gebracht. Daar ondergingen we eenzelfde behandeling. De agenten geloofden niet dat ik journalist was en ze namen foto’s van alle studenten’, vertelt hij. De studentenpers in Indonesië is al geruime tijd slachtoffer van intimidatie. 

Demi’s verhaal is geen alleenstaand geval. De protesten werden stevig aangepakt door de politie en, tot grote bezorgdheid van de betogers, het leger. Ook al provoceren de betogers ook zelf, die aanpak is volgens veel waarnemers buiten proportie. Mensenrechtenorganisatie KontraS spreekt over tientallen gewonden tussen 20 en 27 maart. Meer dan 150 betogers werden gearresteerd. 

Ahmad* is student aan de Brawijaya University en was onlangs getuige van buitensporig politiegeweld in de regio Malang. ‘Ik zag hoe een groep agenten een medische post die deels bemand werd door vrijwilligers, binnenviel’, vertelt hij. ‘Ze richtten vernielingen aan en intimideerden iedereen. Het was totaal onnodig, maar dit soort willekeur is helaas schering en inslag.’

Mensenrechtenorganisatie KontraS volgt de incidenten nauwgezet en houdt een database bij van het politiegeweld. ‘Meerdere studenten werden vaak zonder geldige reden opgepakt. Nochtans is demonstreren hun recht.’

Het wantrouwen tegenover de politie leeft al langer. In 2022 kwamen 135 supporters om tijdens een stormloop in het Kanjuruhan-stadion, nadat de politie onnodig traangas had ingezet tegen woedende supporters. Die tragedie werd een nationaal trauma. Amnesty International luidt dan ook de alarmbel over het jarenlange gewelddadige optreden van de ordediensten.

Gratis lunch

Indonesië heeft een specifieke geschiedenis van militarisering, wat de verontwaardiging over de vernieuwde legerwet verklaart. Tijdens het presidentschap van de beruchte generaal Muhammad Suharto (1967-1998) was de verstrengeling van het leger met de civiele overheid nog groter dan vandaag. 

‘Suharto regeerde in feite als dictator en had alle macht in handen’, vertelt Sherani van KontraS. ‘Zijn regeerperiode noemde hij zelf de “Nieuwe Orde” en ging gepaard met excessief en straffeloos geweld tegen oppositie en activisten.’ Hij gaf ook het bevel tot de ontvoering van activisten, van wie sommigen sinds 1998 nooit meer teruggevonden zijn.

‘We willen niet terug naar die situatie’, zegt de Indonesische geografiestudente Anissa*. ‘Maar Prabowo heeft alle touwtjes stevig in handen en holt de rechtsstaat steeds meer uit.’

Als voormalige commandant van de Indonesische Speciale Eenheden is Prabowo een heel omstreden figuur die o.a. verdacht wordt van mensenrechtenschendingen en oorlogsmisdaden tijdens het bewind van Suharto. Prabowo was overigens de schoonzoon van de voormalige president.

Prabawo was al twee keer opgekomen bij presidentsverkiezingen, maar pas toen hij de steun van zijn immens populaire voorganger en voormalige rivaal Joko ‘Jokowi’ Widodo kreeg, raakte hij eind 2024 dan toch verkozen. 

‘Met een populistische campagne die inspeelde op de economische problemen in het land en zijn imago als “sterke man” behaalde hij een grote overwinning’, duidt Kris Vanslambrouck, Azië-verantwoordelijke van 11.11.11. 

Een van de speerpunten van Prabowo’s campagne was het aanbieden van een gratis lunch op scholen. Gezien de hoge armoedecijfers en ongelijkheid in het land klonk dat voor veel mensen als muziek in de oren. ‘Maar om dat plan te kunnen betalen, knipte hij in allerlei publieke sectoren, zoals welzijn en onderwijs. Dat kwam hard binnen’, vertelt Vanslambrouck. Bovendien worden er vragen gesteld over de duurzaamheid van het programma, en wordt Prabowo van gesjoemel verdacht bij de uitbesteding ervan.

Met zijn symboolpolitiek kon de president scoren bij een jong publiek, dat nauwelijks benul heeft van de dictatoriale geschiedenis van het land. Prabowo voerde ook slim campagne op sociale media en zette zichzelf in de markt als een soort ‘schattige opa’. ‘Zo kon hij laagopgeleiden en armere sociale groepen overtuigen’, vertelt Vanslambrouck. Het is daarom niet verrassend dat vooral hoogopgeleide studenten het voortouw nemen in de protesten.

Prabowo’s rechts-nationalistische Gerindra-partij heeft een haast absolute meerderheid in het Huis van Afgevaardigden. ‘Door dat grote electorale gewicht heeft hij bijna alle partijen aan zich kunnen binden. Critici stellen dat sommige coalitiegenoten willens nillens samenwerken omdat Prabowo bezwarend materiaal over hen bezit. Dat is vooral het geval bij oppositiepartij PDI-P.’

‘Maar de belangrijkste motivatie om samen te werken, lijkt toch machtsdeelname te zijn,’ aldus Vanslambrouck, ‘want dat levert goede zakelijke opportuniteiten op. Er is veel corruptie in de Indonesische politiek.’

Rechtsstaat in gevaar

Met een bevolking van 280 miljoen is Indonesië officieel de op twee na grootste democratie ter wereld. Toch wijst Human Rights Watch (HRW) erop dat de politieke en burgerrechten al tien jaar in verval zijn. Andreas Harsono, sinds 2008 onderzoeker bij HRW en auteur van verschillende boeken over dit onderwerp, maakt zich grote zorgen.

‘Prabowo breekt de rechtsstaat stap voor stap af’, zegt Harsono. ‘Hij begon met het voortzetten van Jokowi’s parlementaire controle en werkt nu verder via wetsvoorstellen zoals de TNI-wet. Protesten blijft hij “buitenlandse inmenging” noemen, waarmee hij op dezelfde lijn zit als die van Donald Trump en andere zogenaamde strongmen.’ Prabowo is dan ook een grote bewonderaar van Trump. 

‘Ook het hooggerechtshof staat onder druk’, zegt Harsono. Volgens de wet moeten presidents- en vicepresidentskandidaten minstens 40 jaar oud zijn om te kunnen deelnemen aan verkiezingen. ‘Maar aan het einde van zijn termijn veranderde Jokowi via dat hof die wet zodat zijn 36-jarige zoon vicepresident kon worden. De opperrechter, maar ook schoonbroer van Jokowi, werd vanwege die controversiële beslissing, en na felle protesten, gedegradeerd. Maar de schade was aangericht.’

Journaliste Erin Cook is al jaren actief als correspondent voor regionale Engelstalige media zoals The Jakarta Globe en The Diplomat. Volgens haar woedt er intern een strijd in de juridische wereld. ‘Sommigen volgen de overheidslijn om conflicten te vermijden, anderen verdedigen de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht’, zegt ze. ‘Studenten hebben nu beroep aangetekend tegen de hervormde TNI-wet. Hoe het hof daarmee zal omgaan, zal veel zeggen over wat we kunnen verwachten van de rest van Prabowo’s termijn.’

Ook op economisch gebied trekt Prabowo de teugels strakker aan. ‘Hij heeft Danantara opgericht, een investeringsmaatschappij om buitenlandse fondsen aan te trekken. Maar die staat volledig onder controle van Prabowo en wordt niet onafhankelijk beheerd’, waarschuwt Harsono van HRW. ‘En een deel van het grootste geld komt ook van staatsbanken.’

Daarnaast stuiten overheidsbouwprojecten steeds vaker op lokaal verzet. ‘Maar als bewoners protesteren omwille van onteigening of milieuschade, treedt het leger steeds vaker op’, zegt Sherani van KontraS. ‘Dat is een zorgwekkende ontwikkeling.’

Persvrijheid onder druk

Toch krijgen de protesten amper aandacht in de nationale media. Volgens journaliste Erin Cook staan de grote mediabedrijven onder druk. ‘Toen de Indonesia Gelap-beweging eind februari afzwakte, riep Prabowo alle hoofdredacteurs van de grote media bijeen’, vertelt ze. ‘Wat daar precies gezegd is, weten we niet, maar het is duidelijk dat er afspraken zijn gemaakt.’

Hoewel Indonesië volgens Cook een van de meest vrije pers van Zuidoost-Azië heeft, domineren grote mediagroepen van oligarchen het veld. ‘Een handvol onafhankelijke media, zoals het invloedrijke weekblad Tempo, durft wel kritisch te berichten over de overheid.’

Maar ook dat medium krijgt het hard te verduren. Enkele weken geleden ontving een journalist van Tempo een anoniem pakket met dode ratten en het hoofd van een varken. ‘We weten niet van wie het komt, maar dit soort intimidatie neemt toe’, zegt Harsono van Human Rights Watch.

Dat maakt het werk van student-journalisten van de Indonesian Student Press Association (PPMI) des te belangrijker, maar ook riskanter. Budi*, student Engelse literatuur, vertelt hoe de camera's van hem en zijn collega’s bij het filmen in Kediri zomaar werden afgepakt. ‘Zelfs met onze officiële status lopen we risico. De willekeur van de politie maakt ons bang en de plannen van de regering maken het alleen maar erger.’

Strijden voor de toekomst 

Door het nationale verlof na het einde van de Ramadan liggen de protesten nu stil, maar Cook verwacht dat de ze snel weer zullen oplaaien. ‘De demonstraties van januari en februari trokken veel mensen, maar wat opviel, was de geografische spreiding. Protesten vonden niet alleen in grote steden plaats, maar ook in kleinere en zelfs landelijke dorpen.’ Bovendien worden ze niet langer alleen door studenten gedragen, wat volgens Cook op een groeiende ontevredenheid over Prabowo wijst.

Andreas Harsono denkt dat de protesten ook invloed hebben. ‘Dat bewijst de daling van de aandelenmarkt. Als de economie blijft dalen, zal het protest ook groeien. Dat kan de president niet negeren.’ De waarde van de Indonesische roepia staat momenteel ook onder grote druk, en staat nu zelfs lager dan tijdens de Aziatische economische crisis van 1997-98.

Er staan echter nog omstreden wetsvoorstellen op de agenda: de hervorming van de politiewet die de ordediensten meer macht zou geven, en een aanpassing van de cyberveiligheidswet die veiligheidsdiensten meer vrijheid geeft om online tegen dissidenten op te treden. ‘Een ramp voor de vrijheid van protest en meningsuiting’, noemt Cook het.

‘Het wordt eerst erger voor het beter wordt’, zegt studente Biologie Sari*. ‘Maar de strijd voor onze toekomst kan niet wachten. We hebben geen vijf jaar, we willen nu aan tafel zitten en invloed hebben op de toekomst van ons land. We hebben maar één land en we gaan nergens anders naartoe.’

*De studenten uit dit artikel getuigen uit voorzorg anoniem. Hun namen zijn bekend bij de redactie.