Gerenommeerde econoom Gubad Ibadoghlu onder huisarrest en ziek

Advocaten niet toegelaten

Zijn dochter Zhala Bayramova nam in december vorig jaar bij de ceremonie van de uitreiking van de Sacharovprijs in Straatsburg de honneurs waar in naam van haar vader. Bayramova is in Zweden actief als mensenrechtenadvocate, onder meer gespecialiseerd in lgbtq+-rechten. In 2024 werd ze in de VS zelf nog gelauwerd als laureaat van de Magnitsky Human Rights Awards voor journalisten, politici en activisten die zich inzetten voor mensenrechten en anticorruptie.

‘Rechters in het Constitutionele Hof worden rechtstreeks benoemd door de president en alle rechters volgen blindelings wat het openbaar ministerie vordert. Maar ook de politie is extreem corrupt. Wie een boete weigert te betalen, vliegt de gevangenis in.’

‘Het is advocaten in Azerbeidzjan verboden om te pleiten in zaken met betrekking tot mensenrechten’, zegt Bayramova. ‘Advocaten die zich er toch over uitspreken, worden niet toegelaten tot de balies, of worden uit de balie gezet.’ Zaken voor het Europees Hof voor de Rechten van de Mens worden dan ook enkel bepleit door in het buitenland wonende advocaten. Bayramova werkt vanuit Zweden en heeft al zeven uitspraken van het Europees Hof in haar voordeel op haar naam staan.

‘Maar binnen de Raad van Europa heeft Azerbeidzjan het laagste implementatiepercentage van uitspraken van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens’, weet Bayramova. ‘Het is zelfs lager dan in Rusland.’ Bovendien werd Azerbeidzjan door het EHRM al zestien keer veroordeeld voor het schenden van mensenrechten om politieke redenen.

Het gerecht in Azerbeidzjan staat volledig onder controle van de overheid. ‘Om als rechter in lokale rechtbanken te worden benoemd, word je vooraf grondig gescreend en moet je een loyaliteitstest afleggen’, legt Bayramova uit. ‘Rechters in het Constitutionele Hof worden rechtstreeks benoemd door de president en alle rechters volgen blindelings wat het openbaar ministerie vordert. Maar ook de politie is extreem corrupt. Wie een boete weigert te betalen, vliegt de gevangenis in.’

Witwassen, omkopen en moord

Volgens waarnemers was de arrestatie van Dr. Gubad Ibadoghlu het directe gevolg van de oprichting van de Azerbaijani Youth Educational Foundation in het Verenigd Koninkrijk. Dat is een project om Azerbeidzjaanse jongeren met studiebeurzen aan buitenlandse universiteiten te laten studeren, en hen te laten leren over mensenrechten en democratie zodat ze op termijn de situatie in Azerbeidzjan kunnen verbeteren.

De organisatie zou niet alleen gefinancierd worden met dotaties, maar dr. Ibadoghlu hoopte op in het buitenland in beslag genomen activa van corrupte Azerbeidzjaanse elites.

In het kader van het zogenaamde Azerbaijani Laundromat-schandaal uit de jaren 2012-2014, confisqueerde de Britse regering geld dat deel uitmaakte van enkele miljarden dollars dat via een netwerk van vennootschappen witgewassen werd. Uit onderzoek bleken sleutelrollen te zijn weggelegd voor de International Bank of Azerbaijan (IBA) en een energiemaatschappij gelinkt aan de familie Aliyev en andere lokale machthebbers.

In ons land werden enkele jaren geleden de liberale politici Alain Destexhe en Stef Goris beschuldigd schenkingen te hebben ontvangen in ruil voor de verspreiding van positieve berichten over de Azerbeidzjaanse verkiezingen.

Maar ook in Malta vonden dergelijke witwaspraktijken plaats. De Maltese journaliste Daphne Caruana Galizia werd in 2017 vermoord voor haar onderzoek naar de rol van Azerbeidzjaanse klanten van de Maltese Pilatus Bank. ‘Het is zeer waarschijnlijk dat de Azerbeidzjaanse regering direct bij deze witwaspraktijken betrokken was’, zegt Zhala Bayramova, en ze verwijst naar de sterke banden tussen de Maltese en Azerbeidzjaanse regeringen van die tijd.

Volgens Bayramova uitte haar vader scherpe kritiek op het feit dat er slechts een klein deel van de olie- en gaswinsten de bevolking ten goede komt, terwijl het grootste deel naar de machthebbers zelf gaat, naar repressie en naar het omkopen van buitenlandse politici.

In de VS werd vorig jaar het Democratische congreslid Henry Cuellar aangeklaagd voor corruptie en het witwassen van geld van een olie- en gasbedrijf in handen van de Azerbeidzjaanse overheid. In ons land werden enkele jaren geleden de liberale politici Alain Destexhe en Stef Goris beschuldigd schenkingen te hebben ontvangen in ruil voor de verspreiding van positieve berichten over de Azerbeidzjaanse verkiezingen.

‘Mijn vader onthulde dat Azerbeidzjan Rusland helpt met het omzeilen van sancties’, gaat Bayramova verder. ‘Om aan de vraag naar olie- en gasproducten van Europese landen zoals Italië en Tsjechië te kunnen voldoen, zie ik wel heel wat voordelen voor Azerbeidzjan om ook Russisch energiebronnen te verkopen. Het zorgt voor goede relaties met Rusland en brengt ongetwijfeld heel wat geld op. Onderzoek van de krant The Guardian in 2018 wees uit dat de Aliyevs kostbaar onroerend goed bezitten in Dubai, Londen, Parijs en Moskou.

Kort voor zijn arrestatie publiceerde dr. Ibadoghlu een artikel over het strategisch partnerschap tussen de Europese Unie en Azerbeidzjan. Dat partnerschap werd afgesloten na de inval in Oekraïne en had als doel Russische gasleveringen te vervangen door Azerbeidzjaans gas. In het artikel vroeg Gubad Ibadoghlu de EU om deze energiedeal te gebruiken om Azerbeidzjan democratische normen en standaarden op te leggen in plaats van zich uitsluitend te richten op het veiligstellen van alternatieve bevoorrading.

Tijdens zijn openingstoespraak op de klimaattop van november 2024 in de hoofdstad Bakoe omschreef president Ilham Aliyev olie en gas als ‘een cadeau van God.’ Dat is hoe belangrijk fossiele brandstoffen voor de president van Azerbeidzjan zijn.

Journalisten gemuilkorfd

De arrestatie van dr. Ibadoghlu is geen alleenstaand geval. Ook andere belangrijke figuren uit de politieke oppositie, zoals Anar Mammadli van het Election Monitoring and Democracy Studies Center (EMDS), werden van hun vrijheid beroofd.

In de aanloop naar de presidentsverkiezingen van februari 2024 haalde Amnesty International scherp uit naar de repressie. ‘De toenemende onderdrukking is niet alleen een aanval op individuele rechten, maar ook een gecoördineerde aanval op het maatschappelijk middenveld en de rechtsstaat. De autoriteiten nemen grootschalige maatregelen en schuwen geen wraakacties, zoals intimidatie, bedreiging en het lastigvallen van families van degenen die al onterecht gevangen zijn gezet na politiek gemotiveerde processen.’

Amnesty verwijst hierbij naar de arrestatie van verschillende medewerkers van het onafhankelijk mediaplatform Abzas Media, dat onderzoek deed naar corruptie binnen de overheid, en van het internetnieuwskanaal Kanal13. Ook hun families werden aangepakt door onder meer hun bankrekeningen te bevriezen. ‘Hierdoor werden zij met ernstige financiële problemen geconfronteerd.’

Andere onafhankelijke media die vanuit Azerbeidzjan zelf opereren, zoals het op het parlement gerichte mediakanaal Meclis.info, werden opgedoekt. De Europese Federatie van Journalisten stelde eind vorig jaar dat er 23 journalisten gevangen zaten ‘simpelweg omdat ze hun werk deden.’ 

De mediawetten zijn de afgelopen twintig jaar steeds repressiever geworden. In februari 2022 werd een mediawet van kracht die censuur legaliseert. Ook wie op platforms zoals Facebook of YouTube de regering bekritiseert, riskeert zware straffen. Aangezien samenwerking met buitenlandse geldschieters sinds 2014 verboden is en de overheid de advertentiemarkt controleert, kan geen enkel onafhankelijk mediakanaal financieel overleven. Pro-regeringsmedia ontvangen daarentegen geldbonussen en officiële subsidies, en hun journalisten worden beloond met appartementen en andere materiële voordelen.