“‘‘Xi Jinping kan rustig wachten tot Trump een toontje lager zingt over zijn handelstarieven’’

Toen de Verenigde Staten een tarief van 145% op Chinese import instelden, dacht ik meteen dat ze dat niet konden volhouden: een doodvonnis voor de iPhone in de VS leek me niet meteen houdbaar beleid. En zie, afgelopen zaterdag kondigde de regering-Trump al een reeks vrijstellingen af op de tarieven: smartphones, chips en laptops ontsprongen de dans. Een dag later liet minister van Handel Howard Lutnick dan weer weten dat die vrijstellingen maar tijdelijk waren: de VS willen immers zelf iPhones gaan produceren.

Als China in het kader van die handelsoorlog te kennen geeft dat het met respect behandeld wil worden en dat het zich niet laat opjagen door bully’s, zou er dan één land in de wereld zijn dat China ongelijk geeft? Ik denk het niet. China spreekt op dat moment voor heel de wereld. Respect en wederkerigheid zijn algemeen menselijke waarden. Maar China is dus wel zowat het enige land dat zoiets openlijk durft te zeggen en meteen tegengas geeft. (De EU is een flinke tweede, met een zachtere, maar toch ook kritische tussenpositie.) Dat op zich geeft al een goed beeld van hoe de opkomende supermacht, China, zich niet meer opzij laat duwen door de oude supermacht, de VS.

Dat Trump de handelstarieven die hij nog geen week eerder met veel poeha had afgekondigd, alweer moest intrekken, wijst op zijn afkalvende macht en impact. Trump moest van zijn minister van Financiën horen dat de rente op Amerikaanse obligaties aan het oplopen was, gewoon omdat er minder vraag naar was. De dollar en het Amerikaanse schatkistpapier bekleden in deze handelsoorlog niet langer de status van veilige haven die ze decennialang bijna vanzelfsprekend hadden in tijden van crisis. Dat komt doordat Trump versneld de instellingen afbouwt die de Amerikaanse uitzonderlijkheid stutten, zoals de universiteiten, de rechtsstaat, de vrije pers en het parlement.

De VS worden op de geldmarkten meer en meer gezien als een ontwikkelingsland dat geleid wordt door een almachtige, grillige caudillo.

Trump maakt zo van de VS een soort bananenrepubliek waarin de grote leider gunsten uitdeelt aan wie hem eert. Onderzoek leert dat alleen ‘brave’ bedrijven – bedrijven die de Republikeinen steunden, dus – vrijstellingen kregen op de heffingen tijdens Trumps eerste ambtstermijn. Een bedrijf dat Democratische kandidaten had gesteund, al ging het maar om enkele duizenden dollar, kon dat vergeten. Ook landen dreigen nu meegezogen te worden in die trumpiaanse tapijthandel: vrijstelling kun je krijgen door klant te worden van Musks Starlink, of door het Trump-imperium een mooi bouwproject te gunnen.

In vergelijking daarmee zijn de handelsregels van de Wereldhandelsorganisatie (WTO) een droom van helderheid en rechtsstatelijkheid. De VS worden op de geldmarkten meer en meer gezien als een ontwikkelingsland dat geleid wordt door een almachtige, grillige caudillo. Het vertrouwen in de VS is door dat alles – en door de oplopende schuldgraad van het land – in die mate aangetast dat een wereld zonder de dollar in het hart van het systeem, en zelfs een dollarcrisis, denkbaar worden. Dat is het signaal dat de obligatiemarkt gaf.

Kwetsbare Trump

Momenteel gelden de hoge tarieven die Trump op zijn “liberation day” invoerde, alleen nog voor China. Ik ben ervan overtuigd dat Trump (en zijn land) meer last hebben van die invoertarieven tegen China dan Xi Jinping en China zelf. Trump is op de korte termijn al kwetsbaar. Er zijn veel producten die de VS in grote mate alleen in China goedkoop kan halen. De iPhone zou minstens verdubbelen in prijs, gewoon omdat er geen alternatief is voor de grote Apple-fabriek in de centraal gelegen Chinese stad Zhengzhou.

Maar er zijn nog veel meer invoerproducten die van China afhangen. De universiteit van Yale berekende al dat elk gezin in de VS door die hoge tarieven dit jaar 4.000 euro meer zal moeten uitgeven voor dezelfde producten. Als je weet dat de helft van de Amerikaanse gezinnen nog geen 1.000 euro spaargeld heeft, kun je je voorstellen wat de impact daarvan zal zijn. Een president die tijdens zijn verkiezingscampagne beloofde dat hij de inflatie meteen zou stoppen – net zoals hij in een dag tijd de oorlog in Oekraïne zou stoppen – kan zich dat niet veroorloven.

Daarom heeft hij nu als een verwend kind aan de entourage van Xi laten weten dat die een telefoongesprek met hem moet aanvragen – want Trump moet natuurlijk gevraagd worden. Als Xi daar niet meteen op ingaat, is het wellicht omdat hij zich sterk voelt. En daar heeft hij alle redenen toe.

Xi beseft om te beginnen dat de Chinezen, in tegenstelling tot de Amerikanen, tegen een stootje kunnen, omdat Chinezen veel meer sparen dan Amerikanen. En anders kan het autoritaire regime in China zijn volk wel het zwijgen opleggen. Maar dat zal niet nodig zijn, want dat volk kan de Amerikaanse handelspesterijen maar matig appreciëren en steunt Xi, die de Chinese eer wil redden. Vergeet niet dat iedere Chinees op school heeft geleerd dat de communisten China bevrijd hebben van een eeuw van vernedering.

China is ook veel minder afhankelijk geworden van de export. In 2008 kwam nog 30% van zijn bbp uit de export, nu nog maar 17%. In 2017 hing nog 6% van het Chinese bbp af van de uitvoer naar de VS, nu nog hooguit 4%. Het land is dus sowieso minder afhankelijk geworden van de VS.

Om de impact van Amerikaanse tarieven te verminderen, kan China interessante beleidskeuzes maken. De belangrijkste daarvan is de binnenlandse vraag te vergroten. Dat kan door de sociale zekerheid en de publieke dienstverlening verder uit te bouwen en door eindelijk de aanhoudende discriminatie van de tientallen miljoenen arbeidsmigranten af te bouwen (waardoor die eindelijk toegang krijgen tot publieke voorzieningen in de stad waar ze werken).

Dat zou uiteraard populair zijn in eigen land, maar het zou ook tegemoetkomen aan wat het buitenland China al jaren vraagt: dat het minder steunt op export en overheidsinvesteringen voor zijn economische groei. Dat zou de vrees wegnemen dat Chinese bedrijven meer producten in de EU en andere regio’s zullen dumpen als de Amerikaanse markt dichtblijft. Die dumpingstrategie zou ook in die andere regio’s tot meer protectionisme leiden en dat beseffen de Chinese leiders. Het gevolg van de Amerikaanse importheffingen zou dus kunnen zijn dat China eindelijk intern meer gelijkheid schept en tegelijk in het buitenland punten scoort. Dat is belangrijk.

China beschikt dus over instrumenten om de schok te verzachten van een wegvallende Amerikaanse vraag. Als het dat wil, kan het wachten tot Trump voor de zoveelste keer zijn tarieven ‘pauzeert’. Voor de ogen van heel de wereld zien we dan dat de VS China niet langer hun wil kunnen opleggen. Maar het kan ook anders lopen: handelsspanningen kunnen zich ook vertalen in toenemende politieke spanningen, met alle risico’s van dien.

Deze opinie verscheen ook in De Standaard van 17 april 2025.